Van den Tweel Foundation sponsort kijkspektakel in Museum Catharijneconvent
Bron: De Stad Nijkerk
Door: Margreet Hendriks
[NIJKERK/UTRECHT] Tradities en Kerstmis zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Adventssterren voor de ramen, versierde bomen met lichtjes in de huiskamers, samen zijn met familie of naar de kerk op kerstavond. Want Kerstmis is bovenal een christelijk feest waarbij de geboorte van Jezus wordt gevierd. De oudste traditie is wel die van de kerststal; de geschiedenis daarvan gaat terug tot de middeleeuwen. Bijna iedereen kent wel de voorstelling van Jozef, Maria en het kindje Jezus in de kribbe van een stal in Bethlehem zoals elk jaar rond kerst in veel (rooms-katholieke) huisgezinnen en kerken te vinden is. Museum Catharijneconvent in Utrecht voegt daar op 18 december een hele nieuwe dimensie aan toe met de tentoonstelling van een nieuw verworven en zeer zeldzame achttiende-eeuwse Napolitaanse kerststal. Ruim 700 zorgvuldig gerestaureerde figuren uit de miniatuurwereld brengen straks, mede dankzij financiële steun van de Nijkerkse Van den Tweel Foundation, het aloude kerstverhaal in een bijzonder Utrechts decor tot leven. Een sprookje van een kerststal die tot 8 januari gratis te bezichtigen is.
De Nijkerkse ondernemer Gerard van den Tweel, die met zijn ter gelegenheid van zijn 50-jarig jubileum opgerichte foundation financiële ondersteuning biedt aan tal van maatschappelijke initiatieven, activiteiten en projecten, ondertekende onlangs in Museum Catharijneconvent een sponsorcontract voor vier jaar om de Napolitaanse kerststal aan het grote publiek te tonen. ,,Het is een prachtige bestemming, vooral omdat het publiek gratis hiervan gratis kan genieten. Dat vind ik – zeker in deze tijd waarin veel mensen moeite hebben om rond te komen – heel belangrijk’’ zegt Van den Tweel die in zijn woonplaats Nijkerk mensen die het financieel moeilijk hebben rond de kerst ook al trakteert op een feestelijk kerstdiner in zijn evenementencentrum Hart van Holland.
Catharijneconvent-directeur Marieke van Schijndel is blij met de steun van de Nijkerkse ondernemer om de bijzondere kerststal tot leven te brengen. Museum Catharijneconvent, een rijksmuseum voor religieuze kunst gevestigd in een voormalig klooster dat tegen de Utrechtse Sint-Catharinakathedraal is aangebouwd, beschikte al over een kleine Napolitaanse kerststal, maar deze was lang niet compleet. Via contacten in België kwam het museum in 2019 op het spoor van een omvangrijke collectie overwegend zeventiende-eeuwse Napolitaanse kerststalfiguren die door een Antwerpse familie te koop werd aangeboden. Deze kon worden aangekocht met steun van de Vereniging Rembrandt, het Mondriaanfonds en de eigen Vereniging Vrienden. ,,Het was echt een zeldzame vondst’’ vertelt Van Schijndel. ,,Niet alleen door de enorme omvang van deze verzameling, maar vooral ook vanwege de uitzonderlijk hoge artistieke kwaliteit van de figuren. Door de aankoop van dit omvangrijke ensemble, kan het museum voortaan een schitterende, complete presepe tonen zoals ze dit in Italië noemen. Het Catharijneconvent is daarmee het enige museum in Nederland dat een monumentaal exemplaar van dit Napolitaanse fenomeen bezit. Soortgelijke ensembles zijn ook in de rest van de wereld uiterst zeldzaam en eigenlijk alleen in Italië te vinden. Wat deze kerststal bovendien extra bijzonder maakt is dat het ensemble ook daadwerkelijk binnen de traditie heeft gefunctioneerd en als geheel door de tijd heen door een familie bij elkaar is verzameld.’’
Het uitbeelden van het kerstverhaal is een traditie die naar algemeen wordt aangenomen terugvoert naar Franciscus van Assisi, die in 1223 voor het eerst de geboorte van Jezus in Bethlehem ensceneert in het dorpje Greccio nabij Rome met een echte baby in een kribbe en levende dieren. De uitbeelding was eigenlijk een hulpmiddel om het kerstverhaal te vertellen aan mensen die niet konden lezen en vormt de basis van alle latere kerststallen. Het Italiaanse Napels van de zeventiende – en achttiende eeuw kende een unieke variant: levensechte miniatuurpoppen beeldden niet alleen de traditionele scènes rondom de geboorte van Jezus uit, maar ook het Napolitaanse straatleven uit die tijd. Zo zijn er naast de basisopstelling van Jozef en Maria rond de kribbe met het kindje Jezus, de os en de ezel, de herders met hun schapen en de wijzen uit het oosten die mirre, goud en wierook kwamen brengen, op het tafereel ook allerlei markante figuren te zien zoals welgestelde burgers, marktkooplui, muzikanten, zwervers en dieren uit verre streken.
[Rolls Royce] Hoewel de traditie om het kerstverhaal een plek te geven in het leven van alledag zich ook verspreidde naar andere delen van Italië en daarbuiten, blijft de Napolitaanse presepe volgens Van Schijndel echt de Rolls Royce onder de kerststallen. Daar verzamelden de rijke families de mooiste kerststalfiguren en wedijverde men met elkaar om de grootste, mooiste en meest kostbare kerststal te kunnen tonen. De figuren werden vaak vervaardigd door belangrijke barokkunstenaars. Elk figuur is een kunstwerk op zich, met hoofden van terracotta en benen en armen van hout die vervolgens zeer vakkundig zijn beschilderd. De verfijnde kleding is gemaakt van zijde, wol, katoen en brokaat, vaak met zeer veel precisie geborduurd en voorzien van pareltjes, ivoor en parelmoer. Tot op de dag vandaag worden de Napolitanen dan ook gezien als de meesters van de kerststal.
Na de aankoop van de Belgische particuliere collectie was er voor Museum Catharijneconvent nog heel wat werk aan de winkel om de antieke collectie ruim vijfhonderd poppen, bijna tweehonderd dieren en achttien decorstukken in topconditie te krijgen. De figuren moesten worden schoongemaakt, beschadigde kleding en attributen hersteld en loszittende verf vastgezet. Voor de restauratie is een deel van de figuren zelfs naar experts in Napels gegaan. Ook de projectgroep die zich bezighoudt met de publiekspresentatie van de bijzondere kerststal is naar Napels afgereisd om inspiratie op te doen voor de opstelling van de kerststal in Utrecht. Zij vonden die bij de zogeheten Cuciniello-kerststal in het Musuo di San Martino; een spectaculair schouwspel in een prachtig decor met sprookjesachtige verlichting dat een hele zaal van het museum in beslag neemt. Maar ook het presepe tafereel in Utrecht wordt volgens Marieke van Schijndel een waar spektakelstuk, dat zich kan meten met de beste voorbeelden in Italië.
[Utrechts decor] Bij de rondleiding in de ‘werkplaats’, waar achter de schermen met hulp van een Italiaans team hard wordt gewerkt aan de opstelling van het tafereel, kon hoofdsponsor Gerard van den Tweel zien dat dit geen woord overdreven was. De imposante voorstelling wordt geplaatst in een achttiende-eeuws Utrechts decor, waarin onder meer de Domtoren, de Winkel van Sinkel, het oudste huisje van Utrecht, sterrenwacht Sonnenborgh, de beroemde werfkelders en de Utrechtse bloemenmarkt te herkennen zijn. Naast Jozef, Maria en het kindje Jezus in een kribbe onder zwevende engelen onder de Domtoren, is in deze mega-kerststal van honderden figuren een bonte verzameling aan types te vinden van gegoede burgerij tot dronkenlappen en zwervers. De herders houden het bij schapen, maar de koningen hebben zelfs olifanten en struisvogels meegenomen. Tot en met de hond die op de brug boven de gracht nog snel een klein likje verf op de uitgestoken tong krijgt van één van de Italiaanse bouwers, zijn de honderden figuren die het verhaal tot leven brengen stuk voor stuk kleine kunstwerkjes. ,,De bekende kerststal van de Sint-Janskathedraal in ’s Hertogenbosch mag dan misschien nog wat groter zijn, maar wij hebben definitief de mooiste kerststal van Nederland’’ zegt Marieke van Schijndel. Achter de plaatsing van de eeuwenoude, handgemaakte Napolitaanse kerststalfiguren in een Utrechts decor zit ook een gedachte. ,,Het idee van de Napolitanen was dat het kerstverhaal verteld moet worden in een enscenering waarmee mensen zich kunnen identificeren, die herkenbaar is. Juist door er dingen aan toe te voegen of te vernieuwen wordt het verhaal van de geboorte van Jezus iets van alle tijden; iets van toen maar ook van nu. Het zegt: dit is niet zomaar een verhaal.’’
De ‘Mooiste Kerststal van Nederland’, die officieel zal worden geopend door burgemeester Sharon Dijksma van Utrecht samen met hoofdsponsor Gerard van den Tweel, is tussen 18 december en 8 januari gratis te bezoeken in het Museum Catharijneconvent aan de Lange Nieuwstraat 38 in Utrecht. De route naar het betoverend spektakel start in de binnentuin van het museum en eindigt bij de stal in de naastgelegen Sint-Catharinakathedraal. De openingstijden zijn te vinden op de website van het museum: www.catharijneconvent.nl